Geschiedenis

Oude moedervaan

Ontstaan van Gilde St. Catharina

Over ons gilde van St. Catharina uit Moergestel staat het navolgende vermeld: “De oude kerk van “onsen dorpe ande heerlicheyt Gestel bij Oisterwijck”, zoals Moergestel in 1428 nog werd genoemd, was toegewijd aan St. Jan Baptist; zij wordt al vernoemd in 1334. In deze kerk stichtte pastoor Petrus van de Hovele, in 1471 overleden, een altaar van de H. Catharina, dat in 1520 het altaar van Catharina, Barbara en Agatha heette. Deze drie heiligen (en niet Agnes, zoals Jolles, schrijver van boek “De Schuttersgilden en Schutterijen van Noord Brabant”, schreef) staan ook afgebeeld op het oude ronde schildje op het patroonsteken van het gilde van St. Catharina te Moergestel. In de statuten staat vermeld dat het gilde in het jaar 1477 is opgericht.

Catharina is afgebeeld met het rad,waarop zij gemarteld zou worden maar dat volgens de legende door een engel werd gebroken, en met het zwaard, waarmee zij uiteindelijk rond 310 werd onthoofd. Barbara, een eeuw vroeger door haar vader onthoofd, draagt de palmtak van de martelaren. Agatha houdt in haar hand de tang, waarmee haar borsten werden afgesneden voordat zij rond 250 werd verbrand.

De bruidjes, zijnde Catharina, Barbara en Agatha, dragen als attributen in de optocht het rad, zwaard en een kerker met zich mee.

Deze afbeeldingen, muv de kerker, komen ook terug in ons logo.

  

Datering van schilden aan de hand van zilvermerken

Een groot schild, zonder naam, maar waarop de H. Catharina gegraveerd staat, heeft misschien enige tijd als patroonsteken gediend. Dit kan enigszins gedateerd worden, daar hierop het meesterteken AM staat van de zilversmid Adamus van Mierlo, die in 1745 in het Bossche gilde van de zilversmeden werd opgenomen (Crooy, nr. 134). Ook de beide schilden van 1761 en 1786 dragen resp. VM en AM van dezelfde edelsmid.

Op het schild van 1768 staan de initialen FW van Joan F. van Wolfsbergen, die in 1758 in hetzelfde Bossche gilde werd opgenomen (Crooy, nr. 140), terwijl op het schild van 1808 naast een A en een gekroonde O de initialen VG voorkomen van J. van Griensven, vanaf 1799 opgenomen in het genoemde gilde van de zilversmeden (Crooy nr. 183).

De zeven oudere schilden uit 1655-1751 dragen geen keuren, terwijl de schilden van 1613 en 1652 tijdens het onderzoek niet aanwezig waren; een hiervan is onlangs spoorloos verdwenen. Het wel aanwezige schild van 1604 (1614) hoort volgens Jolles thuis bij het gilde St. Sebastiaan.

Het meesterteken IVG van de Bossche zilversmid J. van Gemert (1822-1832) komt voor op het schild van 1828, terwijl dat van 1878 het merk HH 82 draagt van H. Hemelbach, die in de jaren 1854-1901 als zilversmid te Oisterwijk en ’s-Hertogenbosch stond ingeschreven.

De jongste schilden van 1951, 1957 en 1962 dragen alle de keur JH 14 van J. Heeren te Tilburg.”

 

Oude Moedervaan

In het jaar 1979 werd het oude Moedervaan anno 1730 geconserveert voor zover  nog mogelijk was. Dit “gerestaureerde” Moedervaan was niet meer te gebruiken bij gilde-aktiviteiten en werd daarom in bruikleen/bewaring afgestaan aan de Gemeente van Moergestel. Het Moedervaan heeft een plaats gekregen in de trappenhal van het voormalige Gemeentehuis te Oisterwijk.

Wij hopen dat wij dit Vaandel van een zekere ondergang hebben kunnen redden. Dit Vaandel blijft eigendom van Gilde St. Catharina en is daarom ook vastgelegd in een officiële bruikleenovereenkomst. Een foto hiervan vindt men in het Gilde Archiefboek.

  

Gildehuis “De Kloare” en Schietonderkomen in de Heuvelstraat

In ons Gildehuis “De Kloare” treft u een aantal groepsfoto’s aan, welke zijn gemaakt ter gelegenheid van het 450, 500 en 525 jarig bestaansfeest van ons Gilde St. Catharina. Bij officiële gelegenheden komen wij in ons Gildehuis bij elkaar.

In ons schietonderkomen aan de Heuvelstraat u een fraai houten prijzenkast, waarin gegraveerd staat: MCMXXXII (1932) De Gilde van St. Catharina MR.

Deze kast is gevuld met en aantal kransen, schilden, kruisen en penningen.

Tevens bevinden er in ons schietonderkomen een aantal andere prijzenkasten met eveneens veel kransen, schilden, kruisen en penningen.

Op deze locatie worden onze wekelijkse onderlinge schietwedstrijden gehouden en diverse schietwedstrijden georganiseerd.

 

 

Zielenboekje

Het is zeer moeilijk te zeggen tot welk jaartal het zielenboekje teruggaat. Als uitgegaan wordt van de koningsschilden, waarop jaartallen vermeld staan, krijgen we misschien enige houvast. Als we Gijsbert Willems Walschoet als voorbeeld nemen. Deze was in 1668 koning van gilde Sinte Catrien. Op blz 5 van het zielenboekje komen we deze naam ook tegen. Als het heengaan van deze gildebroeder gelijktijdig opgetekend is, dan zou dit impliceren dat het boekje zeker dateert van de 17^e eeuw. Zekerheid daaromtrent is er echter niet. De overledenen kunnen echter ook later ingeschreven zijn; immers de eerste pagina’s zijn alle geschreven in hetzelfde fraaie handschrift. Echter letten we op de spelling die gehanteerd wordt en op de wijze van naamgeving, dan mag daarentegen weer verondersteld worden dat we te maken hebben met een zeer oude registratie.

 

Doel van Gilde St. Catharina

Zoals omschreven staat in de statuten hetvolgende:

“Het gilde stelt zich ten doel de schuttersgilden in stand te houden en in aanzien te doen toenemen, de gildegeest en de gildetradities in hun volle omvang en het gildewezen in de breedste zin te veredelen, te ontwikkelen en tot bloei te brengen, rekening houdend met de eigentijdse omstandigheden, en daardoor - in overeenstemming met de bedoelingen van de oprichters en stichters der schuttersgilden - in belang der gilden werkzaam te zijn onder handhaving en behoud van het karakter, hetwelk zij vanaf hun oorsprong hebben gehad.

 

Het gilde tracht dit doel te bereiken door:

-     het beoefenen van het boogschieten

-     de onderlinge band tussen haar leden en de leden van andere gilden te bevorderen

-      het leggen van contacten en het samenwerken met geestelijke en wereldlijke overheid en met organen van deze   overheden

-       het houden van vergaderingen, tentoonstellingen, excursies, wedstrijden en andere bijeenkomsten, alsmede het deelnemen aan gildedagen en gildefeesten en het stimuleren van deze bijeenkomsten.

-      het houden van studie-bijeenkomsten en al hetgeen, dat op het gildewezen betrekking heeft, in studie te nemen

-      het aanleggen en bijhouden van een documentair gilde-archief

-      alle andere wettige en geoorloofde middelen

 Het gilde St. Catharina is ook in bezit van  “De Caert”, welke dateert van 13 september 1880. “De Caert” is het huishoudelijk reglement van het gilde.

 

Functies, leden en attributen

Het gilde St. Catharina telt momenteel 59 gildebroeder, onderverdeeld in Overheid en overige leden.

 

De Overheid bestaande uit:

Hoofdman; dit is de voorzitter van het gilde.

In uitbreiding op zijn gildetenue draagt de Hoofdman het Hoofdmanskruis (aangeboden door Hoofdman Jocobus van Aekeren 1823-1873) en heeft een Hoofdmanstaf bij zich.

 

Eerste Deken; dit is de plaatsvervangend hoofdman en bestuurslid van het gilde.

In uitbreiding op zijn gildetenue draagt de Deken een schild met de bewoording “DEKEN”.

 

Koningsdeken; dit is de plaatvervanger voor de Koning en bestuurslid van het gilde.

Men wordt automatisch Koningsdeken, na de periode dat men Koning is geweest.

Deken-schrijver; dit is de secretaris van het gilde.

In uitbreiding op zijn gildetenue draagt de Deken-schrijver een schild met de bewoording “DEKEN-SCHRIJVER”.

 

Vaandrig; dit is drager van het hoofdvaandel van het gilde.

Zijn tenue bestaat uit een groen en rood kostuum met kniebroek en platte muts.

 

Schatbewaarder; dit is de penningmeester van het gilde.

 

Ere-leden en overige leden, bestaande uit:

Ere-titels:

Koning; een vier-jaarlijkse titel waar om gestreden kan worden.

Zijn tenue bestaat uit een Konings-middenstuk en een Koningsvest, en daarop een groot aantal Koningschilden uit het verleden.

 

Ere-hoofdman; Eretitel van onze oud-Hoofdman voor zijn verdiensten bij het gilde

In uitbreiding op zijn gildetenue draagt de Ere-hoofdman een schild met de bewoording “ERE-HOOFDMAN”.

 

Overige leden:

Tamboers; momenteel kent ons gilde een drietal tamboers. In optocht begeleiden ze het gilde.

Hun tenue is hetzelfde als van de vaandrig.

 

Vendeliers; momenteel kent ons gilde een viertal vendeliers. Zijn dragen tijdens de optocht de vlaggen van het gilde

Hun tenue is hetzelfd als van de vaandrig.

 

Ordebewaarder; bewaard de orde tijdens de optocht

In uitbreiding op zijn gildetenue heeft de Ordebewaarder de orde-stok tot zijn beschikking

 

Zilverdraagsters; momenteel kent ons gilde een tweetal zilverdraagsters.

Zij dragen het zilver wat niet op het Koningsvest geplaatst kan worden.

 

Gildebroeders; de leden van gilde St. Catharina.

Momenteel kent ons gilde een 42 gildebroeders.

Het standaardtenue van het gilde is een donkerblauw kostuum, witte blouse, grijze stropdas, rode sjerp en zwarte hoed met witte veer.

Activiteiten, wedstrijden en evenementen

Zoals in onze statuten beschreven staat trachten wij onze doelstellingen op verschillende wijzen te realiseren. Al onze activiteiten, wedstrijden en evenementen zijn hierop gebaseerd.

Het gilde St. Catharina heeft als wapen Kruisboog op wip. Dit houdt in dat er met de kruisboog op een plaatje geschoten wordt, welk geplaatst is op een ca 12 meter hoge schutsboom. In de zomermaanden komen de gildebroeders wekelijks verbroederlijk bij elkaar om aan de onderling schietcompetitie deel te nemen.

Eénmaal per jaar organiseert het gilde een schietwedstrijd verdeeld over 2 zondagen ( de eeste twee van april) het zgn. Rad van Sinte Catrien (komend jaar alweer voor de 27^ste keer). Hieraan nemen ca 140 gildebroeders en –zusters deel afkomstig van een ca 30 verschillende gilden. Deze wedstrijd staat wijd en zijd bekend onder de gilden en daar is ons gilde bijzonder trots op.

Jaarlijks nemen we deel aan 2 tot 3 gildefeesten binnen de Kring Kwartier van Oirschot, waar ons gilde deel van uitmaakt.

Vervolgens nemen we deel aan diverse vrije schietwedstrijden, verdeeld over het jaar heen met andere gilden.

Bij officiële bijeenkomsten, zoals Teerdag, Koningschieten en door ons zelf georganiseerde gildefeesten, worden Geestelijke en Wereldlijke Overheden uitgenodigd om aan feest deel te nemen. Op onze beurt zijn wij aanwezig op uitnodiging van deze Overheden zal zij iets organiseren. Denk hierbij aan dodenherdenking, mariaviering etc.

Als een gildebroeder of –zuster komt te overlijden, worden volgens gebruik alle activiteiten afgelast, zolang de overledene boven aarde staat. Op verzoek van nabestaande waken wij bij de kist en wordt overledene met gilde-eer begraven.

 

 

 

Noot:

Dit document is opgesteld, welke dient als leidraad voor de presentatie tijdens een werkbezoek van de Gemeenteraad Oisterwijk op donderdag 14 december 2006.

Voor een groot gedeelte is gebruikgemaakt van het “werkje”gemaakt door Noud Smits in juli 1974 en aangevuld in januari 1982 door Gust Creusen.

 

 

 

9 december 2006

 

Jan Wolfs

Deken schrijver Gilde St. Catharina

 

 Terug